Giữa vùng đồng bằng Bắc Bộ trù phú, cách trung tâm Hà Nội khoảng 20km về phía Bắc, khu di tích Cổ Loa thuộc xã Cổ Loa, huyện Đông Anh, là nơi lưu giữ những dấu tích vàng son của lịch sử dựng nước và giữ nước đầu tiên trong tiến trình hình thành quốc gia Việt cổ. Với vị trí địa lý thuận lợi, kiến trúc quân sự độc đáo cùng truyền thuyết nỏ thần Kim Quy vang bóng, Cổ Loa không chỉ là biểu tượng lịch sử mà còn là điểm đến văn hóa – du lịch hấp dẫn, gợi nhắc bao thế hệ người Việt về cội nguồn dân tộc.

Cổ Loa – Kinh đô đầu tiên của nhà nước Âu Lạc

Theo sử sách, vào khoảng thế kỷ III trước Công nguyên, sau khi đánh bại Thục Phán và thống nhất các bộ lạc Lạc Việt, An Dương Vương đã lập ra nước Âu Lạc và chọn Cổ Loa làm kinh đô. Đây là minh chứng hùng hồn cho bước chuyển mình quan trọng trong tiến trình lịch sử: từ các liên minh bộ lạc sang một nhà nước sơ khai có tổ chức. Với tầm vóc là trung tâm chính trị, quân sự và kinh tế thời kỳ ấy, Cổ Loa không chỉ là nơi trị vì của vua An Dương Vương mà còn là nơi phản ánh trình độ phát triển vượt bậc về xây dựng và phòng thủ.

Kiến trúc quân sự độc đáo và sáng tạo bậc nhất Đông Nam Á cổ đại

Thành Cổ Loa được xây dựng theo kết cấu ba vòng thành: thành Nội, thành Trung và thành Ngoại. Tổng chiều dài ba vòng lên tới gần 16km, bao bọc diện tích khoảng 500ha. Đặc biệt, ba vòng thành được thiết kế hình xoắn ốc – mô phỏng theo hình dáng con ốc – gắn liền với truyền thuyết Kim Quy. Cấu trúc này vừa mang ý nghĩa tâm linh, vừa có giá trị quân sự vượt trội.

Các vòng thành được đắp hoàn toàn bằng đất, sử dụng thủ công truyền thống, tận dụng tối đa địa hình tự nhiên như sông, đầm, gò đống để tăng cường khả năng phòng ngự. Bên ngoài các thành là hệ thống hào nước nối liền với sông Hoàng, giúp ngăn cản địch tấn công đồng thời tăng hiệu quả phòng thủ. Tính toán về mặt địa lý, hướng gió, đường tiếp cận của địch đều cho thấy trình độ kỹ thuật vượt bậc của người Việt cổ.

Không gian linh thiêng và các công trình gắn với huyền thoại

Khu di tích Cổ Loa không chỉ lưu giữ dấu tích của thành quách mà còn là nơi hội tụ của nhiều công trình kiến trúc gắn liền với huyền thoại và văn hóa dân gian:

• Đền Thượng (đền An Dương Vương): Là nơi thờ vị vua sáng lập nước Âu Lạc. Kiến trúc đền theo phong cách cổ truyền Bắc Bộ, được tu sửa nhiều lần nhưng vẫn giữ nguyên vẻ tôn nghiêm, trầm mặc.

• Am Mỵ Châu: Nơi tưởng niệm công chúa Mỵ Châu, con gái vua An Dương Vương – nhân vật chính trong truyền thuyết bi thương về sự mất nước vì tình yêu và sự nhẹ dạ. Không gian nơi đây luôn đượm buồn, như lời cảnh tỉnh truyền đời về lòng trung thành và cảnh giác.

• Giếng Ngọc: Nằm gần am Mỵ Châu, đây là nơi Trọng Thủy gieo mình sau khi chứng kiến cảnh nước mất, nhà tan. Truyền thuyết kể rằng nước giếng nơi đây trong vắt, rửa ngọc sẽ làm sáng hơn – biểu tượng cho sự thanh khiết và ăn năn muộn màng.

• Đền thờ Cao Lỗ: Vị tướng tài giỏi giúp chế tạo nỏ thần nức tiếng, góp phần lớn trong sự nghiệp xây dựng thành Cổ Loa. Ngôi đền yên bình nằm giữa làng cổ, luôn tỏa ra sự kính trọng từ người dân đối với công lao của ông.

• Khu trưng bày khảo cổ: Nơi lưu giữ hàng trăm hiện vật có niên đại từ thời Đông Sơn như trống đồng, rìu lưỡi xéo, mũi tên đồng ba cạnh, bình gốm, tượng người cưỡi voi… phản ánh đời sống vật chất và tinh thần phong phú của cư dân Việt cổ.

Lễ hội Cổ Loa – Di sản văn hóa phi vật thể

Hằng năm, vào mùng 6 tháng Giêng âm lịch, lễ hội Cổ Loa được tổ chức long trọng tại đền Thượng. Đây là dịp để tưởng nhớ công lao của vua An Dương Vương và cũng là dịp sinh hoạt văn hóa cộng đồng lớn của người dân quanh vùng.

Lễ hội gồm phần lễ rước kiệu, dâng hương, tế lễ theo nghi thức truyền thống và phần hội sôi nổi với các hoạt động như đấu vật, chọi gà, đập niêu, hát chèo, ca trù, quan họ. Không khí lễ hội không chỉ đậm chất dân gian mà còn tạo ra không gian gắn kết cộng đồng, duy trì mạch sống văn hóa bền bỉ.

Khám phá Cổ Loa hôm nay

Hiện nay, Cổ Loa không chỉ là di tích lịch sử mà còn là điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn. Du khách có thể đến đây trong hành trình khám phá Hà Nội xưa – nay. Chỉ mất khoảng 30 – 45 phút di chuyển từ trung tâm thủ đô, bạn đã có thể đặt chân đến một không gian mang đậm dấu ấn quá khứ, giữa khung cảnh thanh bình, cây xanh phủ mát, dòng nước lặng lờ soi bóng thành cổ.

Đến Cổ Loa, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng những di tích còn sót lại, nghe kể những truyền thuyết ly kỳ mà còn có cơ hội trải nghiệm nét văn hóa đặc sắc của làng quê Bắc Bộ – nơi mà lịch sử, huyền thoại và hiện tại hòa quyện trong từng nhịp sống.

Cổ Loa không chỉ là một địa danh, mà còn là biểu tượng của trí tuệ, sự bền bỉ và bản lĩnh dựng nước của cha ông. Trong nhịp sống hiện đại, hành trình về với Cổ Loa cũng là hành trình trở về với cội nguồn – nơi khởi đầu cho một nền văn minh rực rỡ, là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam suốt chiều dài lịch sử.