Đôi nét về vua Đồng Khánh và bối cảnh lịch sử

Vua Đồng Khánh, tên thật là Nguyễn Phúc Ưng Kỷ, là con trai thứ tư của Kiên Thái Vương Nguyễn Phúc Hồng Cai – em ruột vua Tự Đức. Ông được triều đình và người Pháp đưa lên ngôi năm 1885 sau khi vua Hàm Nghi rời kinh thành ra sơn phòng kháng chiến. Thời gian trị vì của vua Đồng Khánh chỉ kéo dài bốn năm (1885–1889), trong bối cảnh đất nước chịu nhiều biến động, Pháp đang củng cố quyền lực và triều Nguyễn bắt đầu bước vào giai đoạn suy thoái.

Vua Đồng Khánh mất khi mới 25 tuổi. Do ra đi đột ngột, lăng của ông ban đầu được xây tạm trong khu vực lăng Kiên Thái Vương – cha ông. Mãi đến năm 1917, vua Khải Định (con trai vua Đồng Khánh) mới cho xây dựng chính thức lăng Đồng Khánh tại vị trí hiện tại.

Vị trí và quy mô khu lăng mộ

Lăng vua Đồng Khánh tọa lạc tại xã Thủy Xuân, thành phố Huế, nằm gần lăng Tự Đức và lăng Thiệu Trị. Đây là một lợi thế đặc biệt, tạo nên sự kết nối chặt chẽ giữa các công trình kiến trúc thời Nguyễn.

Tổng thể lăng Đồng Khánh không quá rộng, nhưng nhờ bố cục hài hòa và tinh tế, nơi đây vẫn mang đến cho du khách cảm giác trang nghiêm và thanh tịnh. Khác với các lăng vua trước đó thường được xây dựng theo thế "tọa sơn hướng thủy" (lưng tựa núi, mặt hướng sông), lăng Đồng Khánh có hướng nhìn đơn giản, phù hợp với sự thay đổi trong tư duy thiết kế cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX.

Kiến trúc chuyển giao độc đáo giữa hai thời kỳ

Một trong những điểm nổi bật khiến lăng Đồng Khánh trở nên đặc biệt là sự pha trộn giữa kiến trúc truyền thống và yếu tố hiện đại. Nếu các lăng triều Nguyễn trước mang đậm phong cách Nho giáo, Phật giáo với vật liệu truyền thống như gỗ, đá, gạch nung... thì lăng Đồng Khánh lại bắt đầu xuất hiện các chất liệu như xi măng, sắt thép, men sứ, kính màu – phản ánh rõ ảnh hưởng phương Tây khi Pháp hiện diện sâu rộng ở Việt Nam.

• Điện Ngưng Hy – trung tâm của khu lăng – là công trình được bảo tồn gần như nguyên vẹn cho đến ngày nay. Điện có cấu trúc theo lối “trùng thiềm điệp ốc” truyền thống, lợp ngói âm dương, nhưng các họa tiết trang trí lại mang màu sắc rực rỡ với nhiều mảng tranh phù điêu gắn sành sứ, thể hiện đề tài tứ quý, bát tiên, tứ linh... Các cột gỗ trong điện được chạm khắc tinh xảo, trạm trổ câu đối và hoành phi.

• Bia mộ và sân chầu: Phía trước là sân chầu với hai hàng tượng quan, tượng voi ngựa đá đứng hầu vua. Bia mộ được đặt trong nhà bia khá khiêm tốn nhưng vẫn mang nét cổ kính, rêu phong. Điều này tạo nên sự tương phản nhẹ nhàng với sự rực rỡ của các công trình phía sau, thể hiện sự lắng đọng về cuối đời vua.

• Hệ thống trang trí: Lăng Đồng Khánh đánh dấu sự xuất hiện sớm của các họa tiết châu Âu trong kiến trúc cung đình Huế như vòm cuốn kiểu Gothic, hoa văn mang phong cách baroque... Tuy nhiên, các yếu tố này được tiết chế để không phá vỡ tinh thần Á Đông vốn có.

Giá trị lịch sử và văn hóa

Lăng vua Đồng Khánh không chỉ là nơi an nghỉ của một vị vua trẻ tuổi mà còn là một “cầu nối” trong tiến trình phát triển kiến trúc lăng tẩm triều Nguyễn. Công trình mang đậm dấu ấn chuyển giao giữa hai giai đoạn – từ phong cách truyền thống sang hơi hướng hiện đại. Đó cũng là sự phản ánh sống động bối cảnh lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ XIX: khi đất nước chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa ngoại lai nhưng vẫn cố gắng gìn giữ bản sắc dân tộc.

Đặc biệt, việc vua Khải Định – người tiếp nối ngôi vua – cho xây dựng lăng của cha mình thể hiện lòng hiếu kính và sự gắn bó gia đình sâu sắc trong văn hóa cung đình. Lăng Đồng Khánh cũng là bước đệm trực tiếp dẫn đến phong cách độc đáo của lăng Khải Định – công trình tiêu biểu cho sự kết hợp Đông – Tây một cách rõ nét nhất trong quần thể lăng tẩm triều Nguyễn.

Điểm đến lý tưởng trong hành trình khám phá Huế

Ngày nay, lăng vua Đồng Khánh là một phần trong hành trình tham quan Cố đô Huế – nơi mỗi viên gạch, mỗi bức tranh đều chất chứa những câu chuyện lịch sử. Không quá đông đúc như một số điểm đến nổi tiếng khác, lăng mang lại cho du khách cảm giác nhẹ nhàng, lắng đọng và suy tư.

Tản bộ dưới bóng cây cổ thụ, ngắm nhìn các chi tiết kiến trúc cổ kính xen lẫn hiện đại, lắng nghe tiếng gió xào xạc qua tường thành phủ rêu… tất cả tạo nên một không gian giao hòa giữa lịch sử và thiên nhiên, giữa huyền thoại và hiện thực.

Lăng vua Đồng Khánh, tuy không phải là lăng tẩm lớn nhất hay hoành tráng nhất của triều Nguyễn, nhưng lại là minh chứng rõ rệt cho một giai đoạn bản lề của lịch sử dân tộc và nghệ thuật kiến trúc Việt Nam. Đó là nơi lưu giữ không chỉ di hài của một vị vua, mà còn gìn giữ tinh thần chuyển mình, thích nghi và tiếp nối của cả một triều đại.