Hằng năm, cứ mỗi độ tháng 3 về người ta lại thấy sắc đỏ tô thắm những làng quê tại Hà Nội, đó chính là những cây gạo thân thương, bình dị. Vốn là biểu tượng của chốn thôn quê, nên khi hoa gạo hay còn gọi hoa Mộc Miên nở rộ, gợi nhớ cho chúng ta về những kỷ niệm thời thơ ấu và cũng là báo hiệu gọi hè về...

Hồn quê bình yên mùa hoa gạo đỏ

Mỗi khi hoa gạo rực đỏ hòa vào trời đất, đó chính là tín hiệu để chúng ta biết rằng một mùa xuân đã qua đi, những ánh nắng chói chang, ấm áp của mùa hạ đang dần tới. Trên khắp các nẻo đường quê, mái ngói nội thành Hà Nội, hoa gạo đã bung nở đỏ rực, du khách và các nhiếp ảnh gia đua nhau đến các địa điểm nổi tiếng có nhiều hoa gạo nhất để lưu lại những khoảnh khắc thắp lửa tháng 3 với loài hoa mộc mạc, bình dị của làng quê Bắc Bộ.

Hình ảnh cây gạo đầu làng bên bờ kênh, dòng sông nơi thôn quê đã không còn xa lạ với mỗi người dân vùng nông thôn. Nó mang một vẻ đẹp bình dị đặc trưng của vùng quê Bắc Bộ, khiến ai cũng phải xao xuyến, nhớ về tuổi thơ. Những cây hoa gạo như những người kể chuyện thời gian gom góp chút thân thuộc ngày xưa trong màu hoa rực đỏ giữa đất trời...

Hình ảnh hàng cây gạo bên cạnh hàng kênh nước, cánh đồng xanh mướt và núi đồi xa xa như lưu giữ cả một hồn quê đậm chất Việt Nam.

Hoa gạo chỉ ra hoa đúng một lần trong năm; làm những người yêu hoa luôn có cảm giác phải chờ đợi, trong lòng nôn nao khó tả để rồi mỗi độ hoa nở họ lại hạnh phúc khi được chìm đắm trong sắc hoa. Dường như ông trời ưu ái cho tiết trời tháng 3 để hoa gạo trổ bông đỏ thắm làng quê. Ở các vùng quê Bắc Bộ, cây gạo được trồng ở đầu làng hay bên những thửa ruộng. Đây chính là nơi lưu giữ cả khoảng trời ký ức miền thôn quê.

Nói đến nơi có nhiều hoa gạo, người ta thường nghĩ ngay đến khu vực huyện Mỹ Đức (Hà Nội). Tại thôn Đoan Nữ, xã An Mỹ, huyện Mỹ Đức có rất nhiều cây gạo cổ thụ đẹp, đặc biệt là con đường hoa gạo nổi tiếng đẹp nhất Hà Nội, nơi mà hằng năm, cứ vào tháng 3, du khách và các nhiếp ảnh gia lại đến đây ngắm hoa, chụp ảnh…

Anh Bùi Văn Sinh - người sinh ra, lớn lên tại thôn Đoan Nữ chia sẻ: "Đi làm xa nhà, mỗi lần trở về làng quê, nhìn thấy màu đỏ hoa gạo, tôi lại có cảm giác vô cùng thân thuộc. Nó gợi cho tôi niềm nhớ quê hương, nhớ những chiều cùng bà đi nhặt hoa gạo...".

Với du khách, ngoài chụp ảnh lưu niệm, hoa gạo cũng lưu lại trong tâm hồn sự thanh thản và những ký ức tuổi thơ của mỗi người. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Vũ Anh Dũng cho biết: "Tôi chụp nhiều ảnh hoa gạo trên mọi miền Tổ quốc, nhưng vẫn rất ấn tượng với hoa gạo ở Hà Nội, bởi hoa gạo ở đây làm người nghệ sĩ thăng hoa cảm xúc, khung cảnh hoa gạo ở đây cho nhiều góc máy lạ để khai thác. Các cây gạo cổ thụ tại Vân Đình, Tế Tiêu, chùa Hương ở đầu làng, bên dòng sông, trên triền đê, giữa cánh đồng... luôn là chất liệu khơi niềm cảm hứng để tôi sáng tác".

Mùa xuân về kéo theo mưa bụi bay nhè nhẹ, hoặc trong nắng vàng mật ong rót xuống, hoa gạo như bừng tỉnh, sức sống trở nên mãnh liệt những chùm hoa nở sung mãn.

Hoa gạo khi nở có kích thước lớn, gồm năm cánh, cánh hoa uốn cong nhẹ nhàng ra bên ngoài, đỏ mọng như cánh môi thiếu nữ. Nhụy hoa mỏng manh nhưng thẳng tắp, trên đầu có chấm đỏ như những tia lửa sắp bùng cháy.

Đến khi vào mùa, hoa trổ đầy cành, nhìn từ xa giống như những đốm lửa rực rỡ tràn đầy sức sống làm bật lên khung cảnh làng quê yên bình. Chỉ cần ngắm nhìn những bông hoa gạo khoe sắc thắm là tâm trạng dù có buồn đến đâu cũng bị vẻ đẹp hoa gạo chinh phục, khiến lòng người trở nên vui vẻ.

Cây hoa gạo trưởng thành có dáng thẳng, cao khoảng 15-20m, thuộc loại thân gỗ với lớp ngoài sần sùi ngả màu xám nâu. Những cành non hơn thường có một lớp gai nhọn bao bọc. Tán cây xòe rộng tạo bóng mát.

Vào những buổi trưa, từng tốp học sinh ra về hối hả… Con trai đi riêng, con gái đi riêng, rồi nhặt hoa gạo ném trêu nhau… Trên cao chim sáo, chào mào… hót vang như cùng đùa vui với lũ học trò tinh nghịch… Những hoa gạo mới rụng xuống, cánh con trai hay nhặt để mút mật ngọt… Không ít lần, những bông hoa gạo rụng xuống làm lấm những tà áo trắng của các bạn gái…

Cây gạo nở hoa đỏ rực cùng với bóng áo dài trắng nữ sinh trên chiếc xe đạp đã từng là hình ảnh thôn dã đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ.

Hoa gạo vào thơ ca, nhạc họa của không ít học sinh, sinh viên hay các nhà văn, thơ chuyên nghiệp… Hoa gạo là kỷ niệm chung, kỷ niệm riêng của nhiều người… Ai cũng phải lớn lên, tuổi thơ trở thành dĩ vãng… Nhưng hoa gạo vẫn nở đều tháng 3…

Hoa gạo gắn với mùa kết thúc năm học, khi những bông gạo bay phát tán cũng là lúc vào hè, rợp trời bông trắng bay, bồng bềnh bông trắng đùa vui trên đường… Xa những mái trường, nay chúng ta đã trưởng thành… Và vào thời gian này, khi về quê, đi lễ hội chùa Hương..., khi thấy hoa gạo nở thì kỷ niệm trường xưa và tuổi thơ lại ùa về…

Bao năm thân thuộc gạo ơi
Hồn quê thắp lửa cháy trời tháng ba
Nửa đời lưu lạc phương xa
Nhớ mùa hoa gạo lòng ta bồi hồi...

Hoa gạo là một miền ký ức của nhiều thế hệ. Trong quan niệm của làng quê Bắc Bộ, cây gạo được coi là loài cây “giữ ma” (Thần cây đa, ma cây gạo), vì vậy mà thường được trồng ở đầu làng, hoặc gần nghĩa địa, ngoài cánh đồng.

Hoa gạo còn được gọi là hoa mộc miên, hoa pơ-lang, được trồng nhiều ở vùng ngoại thành Hà Nội. Trong đó, hàng cây hoa gạo tại thôn Đoan Nữ (Mỹ Đức, Hà Nội) là địa điểm được nhiều người biết tới nhất.

Theo kinh nghiệm nhà nông xưa, hoa gạo là tín hiệu để nhận biết thời điểm giao mùa và chuyển đổi giống cây trồng cho phù hợp, truyền đời qua câu ca dao:

"Bao giờ đom đóm bay ra

Hoa gạo rụng xuống thì tra hạt vừng"

Khi những người con của làng quê đi xa hoặc trở về, cây gạo là loài cây “tiễn biệt” và “chào đón”. Có lẽ vì vậy mà hình ảnh cây gạo luôn được những người con xa quê nhớ nhung da diết mỗi khi nghĩ về hình bóng quê hương!

Sự kết hợp những sắc màu của mùa xuân trong không gian làng quê giữa mùa hoa gạo tạo vẻ nên vẻ đẹp bình yên.

Ông Nguyễn Văn Thành (Đoan Nữ, Mỹ Đức, Hà Nội) cho biết: "Hàng cây gạo này là niềm tự hào của người dân thôn Đoan Nữ, cũng là những hình ảnh lưu giữ lại nét làng quê còn lại. Những năm trước, hàng cây gạo này luôn là nơi đông đúc mỗi dịp cuối tuần khi hoa gạo ở độ đẹp nhất".

Rặng cây gạo ở thôn Đoan Nữ (Mỹ Đức) vào mùa hoa thu hút giới trẻ kéo về chụp ảnh. Theo người dân thôn Đoan Nữ, năm nay hoa gạo có vẻ nở ít hơn những năm trước. Cả con đường có hàng trăm cây hoa gạo thì một nửa trong số đó đến thời điểm hiện tại chưa thấy có hiện tưọng nở hoa. Tuy nhiên, chỉ cần một nửa trong số những cây hoa gạo đó cũng đủ để làm đỏ rực một góc trời.

Trước đây, hầu như làng quê Bắc Bộ nào cũng có một cây gạo, sừng sững giữa cánh đồng hay nép mình nơi cổng làng. Theo thời gian, những cây gạo đã chứng kiến sự thăng trầm của từng ngôi làng qua nhiều thế kỷ và gắn bó với tuổi thơ của biết bao người.

"Bao giờ cho đến tháng 3, hoa gạo rụng xuống bà già cất chăn". Hoa gạo rụng báo hiệu sự chuyển giao của mùa đông lạnh giá để chuyển sang mùa hè.

Giờ đây, hình ảnh những cây gạo đầu làng đã không còn phổ biến, càng khiến nhiều người thêm hoài niệm về những miền ký ức thời thơ ấu với những đóa mộc miên.